Reviews
Intermediair, 13 februari 2003
Eveline Lubbers hekelt milieuvriendelijk pr-beleid van multinationals
'Het is een dun laagje groen vernis'
Quinty Danko
Eveline Lubbers bespiedt bedrijven, want die halen volgens de 'Nederlandse Naomi Klein' smerige streken uit te halen in hun strijd tegen de milieu- en mensenrechtenorganisaties. Pr-bureaus zijn de aanstichters van alle kwaad. 'Nergens ben je veilig tegen nepgroene pr.'
'Shell heeft mooie jaarverslagen, maar voor de inwoners van Nigeria is er niets veranderd'
Vorige week werd het skioord Davos weer omgetoverd tot een vesting die wereldleiders en topmanagers huisvest tijdens het World Economic Forum. Het centrale thema luidt dit jaar: 'Herstel van vertrouwen'. Paradoxaal genoeg werden alle toegangswegen uit angst voor een harde confrontatie met antiglobalisten zwaar bewaakt door een ongekende troepenmacht met van Duitsland geleende waterkanonnen. Op de luchthaven van Zurich, waar tegen de honderd privé-jets van staatshoofden en zakenmensen aankwamen, werden extra maatregelen getroffen tegen de anti-Davos-lobby.
Na 11 september 2001 vertoonden
de antiglobalisten zich nauwelijks nog op straat, uit angst voor associatie
met terroristen. Daar zijn ze nu niet meer bang voor, want de opkomst in Davos
was weer groot. Activiste Eveline Lubbers is er niet bij dit jaar. Ze houdt
zich liever bezig met zaken waarin ze echt goed is: 'het kritisch volgen van
bedrijven'.
De activiste en journaliste laat in haar boek Schone Schijn, waarvoor de Amerikaanse
anti-globaliste Naomi Klein het voorwoord schreef, zien wat bedrijven zoal doen
om hun critici onschadelijk te maken: pr-campagnes, pressie op politieke partijen,
gelobby achter de schermen, infiltratie in actiegroepen, zelfs het opzetten
van nep-actiegroepen en het inschakelen van detectivebureaus.
'Olieconcern BP investeerde
tussen 2000 en 2002 zeshonderd miljoen dollar in zonne-energie enkel en alleen
om zijn imago op te poetsen', schrijft Lubbers. Directeur Browne van het concern
kreeg daarom van Greenpeace de prijs voor de 'Beste imitatie van een milieubeschermer'.
Het concern installeerde zonnepanelen op zijn benzinestations en adverteerde
met: We can fill you up by sunshine. Dat was tegen het zere been van de milieubeweging.
Dit soort streken worden de bedrijven volgens Lubbers ingefluisterd door hun
pr-adviseurs. Zij zetten multinationals aan tot valse openheid en oneerlijke
dialoog om een positief imago te krijgen. Ze schrijft: 'De pr-branche is ingesprongen
op de wensen van grote firma´s die graag een laagje groen vernis willen.
Pr-bedrijven van naam, zoals Burston-Marsteller en Hill and Knowlton, zijn snel
in dat gat gesprongen nu hun klanten dolgraag groen gevonden willen worden.
Nergens ben je veilig tegen nepgroene pr. Een van de nieuwste tactieken is dat
bedrijven groenklinkende organisaties oprichten die als dekmantel dienen, verbanden
aangaan met groene groepen en zich in het bestuur van milieuorganisaties inkopen.
Infiltreren bij die bewegingen gebeurt al langer.
Zo liet McDonald's halverwege de jaren tachtig privé-detectives infiltreren in de milieuorganisatie Londen Greenpeace omdat die de hamburgergigant betichtte van milieuvervuiling en dierenmishandeling, zo meldt Lubbers. Shell beschuldigt ze ervan een greenwash-campagne te voeren door in reclamespotjes jonge mensen te portretteren die eruit zien als milieuactivisten die mooie uitspraken doen. Op het laatst blijkt pas dat ze bij Shell werken. En Tetra Pak, een Nederlands verpakkingsbedrijf, zou in 1992 belangen hebben gehad in de Duitse milieugroep Waste Watchers, die ten onrechte de associatie opriep met gerespecteerde mensenrechtenorganisaties.
Dit is een greep uit de voorbeelden die Lubbers geeft van bedrijven die naar haar mening oneerlijk of bewust onduidelijk bezig zijn om hun imago op te vijzelen. Jaren lang deed ze onderzoek naar wat bedrijven, pr-bureaus en inlichtingendiensten uitspoken. Dat begon al in de jaren tachtig met de oprichting van het Buro Jansen & Janssen, dat de politie en de inlichtingendiensten kritisch volgt ter ondersteuning van actievoerders.
Hoe ben je een 'tegen-spion'
geworden?
'In de kraakbeweging kregen we steeds meer met politie en inlichtingendiensten
te maken. Ik ben na gaan denken over een strategie om ons daartegen te wapenen
en begon met het opzetten van een knipseldienst over alles wat er mee te maken
had. Dat is uitgegroeid tot een kritisch onderzoekscollectief: Buro Jansen &
Janssen. We krijgen er verschillende kleine subsidies voor, zodat we altijd
zelf kunnen beslissen waar we onderzoek naar doen. Mijn laatste boek is een
wat uit de hand gelopen project. Helaas had ik geen tijd meer om verder onderzoek
te doen en zijn de meeste voorbeelden niet zo recent.'
Verwacht je dan nog
meer nep-milieuorganisaties, infiltranten, en oneerlijke communicatie van bedrijven?
'Absoluut, dat is nog steeds aan de gang. Ter ondersteuning van belangverenigingen
gaan we daarom alles verzamelen dat met die pr-sector te maken heeft. Het doel
is om mensen bewust te maken van de praktijken van dit soort adviseurs. We proberen
deze praktijken te ondermijnen.'
Dus het bedrijfsleven
kan zich vast voorbereiden op het vervolg van Schone Schijn?
'Ja. Ik ga in samenwerking met Engelse en Schotse onderzoekers verder en hoop
dan meer spionage- en infiltratiezaken te onthullen.'
U schrijft dat externe
pr-adviseurs de thema´s 'openheid' en 'dialoog' voor hun klanten verzonnen
om de aanval op hun critici te openen. Maar door openheid in bijvoorbeeld milieujaarverslagen
en gesprekken met actiegroepen is er toch ook wel wat verbeterd?
'Misschien wel, maar de goede kanten komen al genoeg aan bod. Die weten de bedrijven
met hun campagnes wel over het voetlicht te krijgen. Mijn doel is aan te tonen
dat achter wat goed lijkt, kwalijke praktijken schuil gaan. Neem bijvoorbeeld
de zonnepanelen die BP gebruikt om zich een milieuvriendelijk imago aan te meten.
Dat klinkt misschien mooi, maar die panelen stellen niets voor als je het vergelijkt
met de vervuiling die het bedrijf veroorzaakt. Open discussies zijn vaak zo
georganiseerd dat de meest kritische meningen worden geneutraliseerd en er in
feite maar heel weinig echt besproken wordt.
'Het pr-beleid is misschien verbeterd, maar of er werkelijk ter plekke iets
veranderd is, vraag ik me af. Shell heeft mooie jaarverslagen, maar voor de
bewoners van Nigeria is er niets verbeterd.'
Maatschappelijk verantwoord
ondernemen, is dat ook niet goed?
'Dat doen bedrijven puur omdat ze bang zijn om slachtoffer te worden van een
boycot. Dus als ze slim zijn, proberen ze uit te vinden wat er hun kant op komt,
door contact te zoeken met locale bewegingen en actiegroepen en ze soms te sponsoren.
Gehaaide bedrijven gebruiken daarvoor ware spionagemethoden. Daar ben ik naar
op zoek.'
Je beschuldigt bedrijven
ervan zich te vermommen als milieubewegingen en in hun reclame dezelfde woorden
gebruiken als de activisten. Maar dat doen de actievoerders toch ook? Ze maken
pamfletten in de kleuren en met het logo van Lufthansa. Bezoekers van de site
van Nike worden ongemerkt naar een protestsite geleid.
'Er is een groot verschil en dat is de macht en de financiële kracht die
bedrijven hebben. Ik vind die voorbeelden juist speelse manieren om met de tegenstellingen
om te gaan. De activisten doen het speelser en met een andere intentie, namelijk
iets aan de kaak stellen. Het ondermijnen van de macht van een bedrijf als Nike
kan bij mij wel een glimlach ontlokken. Ik ben een voorstander van het zoeken
naar speelse manieren om met tegenstellingen om te gaan.'
Drie jaar geleden legden
anti-globalisten het hele computernetwerk in Davos plat en werden de gegevens
van de creditcard van Clinton gepubliceerd. Dat vond je ook een speelse actie?
'Een leuke stunt ja. De machtigsten der aarde dachten dat ze veilig zaten in
hun bunker. Nou, dat was dus niet zo. Die actie gaf maar weer eens aan hoe kwetsbaar
ze zijn. Dat soort mensen kan wel een stootje hebben, hoor. Ik vind dat een
goed voorbeeld van een creatieve actie zonder een keiharde confrontatie tussen
de autoriteiten en actievoerders.'
Kun je leven van het
bespieden van bedrijven?
'Het is voornamelijk liefde werk, oud papier. Ik ga weer wat meer publiceren
voor geld en in Engeland hebben we subsidies aangevraagd, waaruit ook loon betaald
kan worden. Door m´n boek word ik nu ook gevraagd voor congressen over
maatschappelijk verantwoord ondernemen en over bedrijfsethiek.'
In je boek veroordeel je activisten die kiezen voor het grote geld en in dienst gaan van een multinational. Kunt u zich voorstellen dat u die stap ook eens maakt?
'Nee, nooit.'
Shell: 'Lubbers heeft
last van cynische achterdocht'
'Lubbers zegt in haar boek eigenlijk dat ze dialoog gevaarlijk vindt. Daar hebben
wij moeite mee', zegt de woordvoerder van het olieconcern. 'Wanneer wij met
organisaties praten die staan voor milieu, mensenrechten of vrede en veiligheid,
gaan we ervan uit dat zij professioneel en onafhankelijk zijn. Verdomt kritisch
zijn ze, maar dat is hun rol en hun verantwoordelijkheid. Door die gesprekken
doen we soms dingen anders dan we ze van plan waren.
Eveline Lubbers is met haar cynische achterdocht tegenover constructieve dialoog,
waar NGO´s (non governmental organizations) zelf ook om vragen, dom bezig.
Wij hebben, om maar een simpel voorbeeld te geven, al jaren burenoverleg met
de bewoners rond onze raffinaderijen in Pernis. We maken afspraken over operationele
zaken, zoals: hoe te handelen bij overlast. Dat werkt goed.´
Hill and Knowlton:
'Inquisitie tegen pr-bureaus'
'De waarde die activisten als Eveline Lubbers kunnen hebben als luis in de pels
wordt door mij zeer zeker onderkend', zegt Frans van der Grint, directeur van
pr-bureau Hill and Knowlton Nederland. 'Wat me stoort, is dat ze categorische
ontkent dat bedrijven en hun adviseurs het wel eens echt zouden kunnen menen
met hun maatschappelijke betrokkenheid. Met haar inquisitie tegen de pr-bureaus
gaat ze voorbij aan de duizenden communicatieprofessionals die op een eerlijke
en integere manier hun vak uitoefenen. Natuurlijk komen er incidenten voor en
worden fouten gemaakt, maar daar kun je een hele beroepsgroep niet op afschieten.
Ik weet wel dat een activist niet geïnteresseerd is in nuance, maar nuance
is vaak een voorwaarde voor goede meningsvorming. Omdat die ontbreekt, komt
Lubbers niet verder dan op drijfzand gebaseerde verdachtmakingen, waar een goede
lezer zo doorheen prikt.
'Lubbers doet nu precies wat ze pr-professionals verwijt: ze haalt alles uit
de kast, geoorloofd en ongeoorloofd, om haar mening kracht bij te zetten, zonder
het heel nauw te nemen met de feiten. Lezers zouden kunnen denken dat ze goede
PR bedrijft voor zichzelf. Dat is echter een vergissing. Bij goede PR gaat het
vooral om geloofwaardigheid. En als Eveline Lubbers iets niet is, dan is het
geloofwaardig.'
Tetra Pak: 'Feiten
kloppen niet'.
'Het is goed dat dit soort boeken geschreven wordt', zegt Paul Meulblok, directeur
communicatie bij verpakkingsconcern Tetra Pak. 'Zoals in de bijbel staat: onderzoek
alles en behoud het goede. Als er zaken niet kloppen, is het goed dat die worden
uitgezocht en gepubliceerd. Maar dan moeten de feiten wel kloppen. Bij de passages
over Tetra Pak is dat niet het geval. Waste Watchers, dat in het boek beschreven
staat als nep-actiegroep van Tetra Pak, was in werkelijkheid een blad over milieu.
Dat blad werd gesponsord door een aantal bedrijven, waaronder Tetra Pak. Daar
was niets mis mee, want dat stond ook duidelijk vermeld. In die tijd was de
informatie over milieu vrij eenzijdig en wij wilden ook onze kennis naar buiten
brengen. Het staat ook bedrijven vrij te publiceren, dat recht is niet aan de
milieubeweging voorbehouden. Bovendien schrijft Lubbers ten onrechte dat de
oprichter van Waste Watchers een oud-woordvoerder was van ons bedrijf.'