Interview
Amsterdams Stadsblad, 22 januari 2003
Lubbers duikt in leugens van het bedrijfsleven
Theo Besteman
Eveline Lubbers onderzoekt
in Amsterdam ruim vijftien jaar het werk van
veiligheidsdiensten, die actief zijn onder Ajax-supporters, in moskeeen, de
taxiwereld en milieugroepen. Hoed u nu ook voor 'smerige streken' van het
bedrijfsleven, schrijft Lubbers in een nieuw boek. Ze zijn onder ons: de
geheime pr-agenten die iedere kritiek op het bedrijfsleven onschadelijk
proberen te maken.
Dagelijks fietst ze op
en neer. Van de binnenstad naar haar Amsterdamse
kantoor van Jansen & Janssen. ,,Zo spannend en geheim is mijn werk helemaal
niet,'' glimlacht Eveline Lubbers in cafe Dantzig.
Vroeger was ze als medeoprichtster
van Buro Jansen & Janssen voorzichtiger
met publiciteit. Ook zij werd in de gaten gehouden vanwege haar speurwerk
naar de BVD, de Amsterdamse Politieke Inlichtingendienst en andere geheime
diensten. ,,Maar dat deden ze zo knullig. Mijn buren in de Jordaan meldden
direct dat er naar mij gevraagd werd. Eigenlijk lachwekkend.''
Ze houdt er rekening mee dat de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst,
de voormalige BVD, haar
ook nu nog in de smiezen houdt.
,,Ze doen maar. Ik weiger op mijn fietsje telkens over mijn schouder te
kijken of ze me misschien volgen.''
Vanwege zijn onderzoek naar inlichtingendiensten bouwde Buro Jansen &
Janssen een grote reputatie op. Media kregen dankzij publicaties van dit
bureau een aardig beeld van de activiteiten van de diensten en de politie.
Maar ook van bedrijven. Lubbers en de medewerkers ontmaskerden in 1994 onder
andere Paul Oosterbeek. Namens het Amsterdamse actiewezen zamelde hij
oud-papier in, maar na later bleek speelde hij dat door naar een recherchebedrijf.
Acht jaar lang deed de vrijwilliger computer- en archiefwerk, en registreerde
zo het ganse Amsterdamse actiewezen voor dat bedrijf.
De invloed van deze infiltrant bleek ook snel. Niet toevallig verscheen
tegelijk met een actie van de Amsterdamse actiegroep Schone Kleren tegen
kinderarbeid bij leveranciers van C&A een informatie-brochure waarin het
grootwinkelbedrijf elke betrokkenheid verwierp.
Een protoype van tegenacties
van bedrijven, verduidelijkt Lubbers. De
consument, de burger doet er goed aan deze acties te leren herkennen. In
haar nieuwste boek 'Schone schijn' toont zij een boeiende wereld van smerige
streken'.
De waarde van bedrijven, stelt zij, wordt steeds minder bepaald door hun
producten maar vooral door hun imago. Dat proberen ze ten koste van alles te
beschermen. Desnoods met anonieme beschuldigingen, geheime campagnes en
ingehuurde actievoerders. In mijn werk ontmoet ik te vaak mensen die in
problemen zijn geraakt doordat ze geen rekening hebben gehouden met
bedrijfsrepresailles.'
Bedrijven zoeken al vroeg contact met tegenstanders om een
gemeenschappelijke oplossing voor een conflict te bedenken. Conflicten
worden zelden meer in het openbaar uitgevochten.
Een andere trend is greenwash. Amsterdam is de thuishaven van
multinationals die hun producten presenteren als 'groen', milieuvriendelijk.
Opel bijvoorbeeld noemt een nieuwste automodel 'de Ecostrijder'.
Lubbers: ,,Natuurlijk zijn bedrijven bezig hun imago op te vijzelen. Dat
mag. Maar als dat ten koste van de waarheid en actievoerders gaat, en als er
detectivebureautjes infiltreren, bewust leugens verspreiden over mensen -of
zoveel mensen op actiegroepen afsturen dat er bijna meer infiltranten dan
actievoerders bezig zijn in een groep- dan is dat voor burgers goed te
weten. Bedrijven gaan daarin steeds verder.''
Haar boeken documenteren gevallen bij Shell, McDonald's en uitgelekte
tegenacties van Sony. Elk groot bedrijf heeft wel zoiets als een Departement
van Smerige Streken, is haar overtuiging.
De wereldvermaarde Amerikaanse
anti-globalist Naomi Klein (van No Logo')
schreef een voorwoord voor de Amsterdamse. Dat bedrijven zich verdedigen
tegen actievoerders is te verwachten, schrijft Klein. Zij is stellig: Het
doel is nooit de discussie te winnen maar te overheersen, te intimideren en
ten slotte de tegenstander te elimineren'.
Het boek van Lubbers, schrijft Klein, zou een waarschuwing moeten zijn voor
mensen die ich geen actievoerder voelen, maar geloven in beginselen van open
discussie en vrije meningsuiting'. Die komen geregeld in gevaar, zonder dat
burgers door hebben dat zij gemanipuleerd worden.
Lubbers zelf komt uit
het Amsterdamse actiewezen, en was bijvoorbeeld
actief in de kraakbeweging. Uit een van de vele uitlopers van de beweging
kwam ook Jansen & Janssen voort. Lubbers: ,,De kraakbeweging is wat
weggezakt. Ja, zelfs in Amsterdam. En daarmee is ook het activistische
geluwd. Dat vind ik jammer. Er gebeurt hier genoeg, de huizenmarkt is nog
steeds bedroevend voor lage inkomens. Aan de andere kant: bedrijven werken
steeds internationaler, Amsterdamse actiegroepen volgen die trend en zijn
minder lokaal bezig, minder zichtbaar misschien voor Amsterdammers.
Maar er gebeurt veel in deze stad.''
,,Ik merk dat er meer behoefte komt aan kritische clubs. Het is
bijvoorbeeld nuttig om tegen de identificatieplicht te stemmen. Mensen
beseffen onvoldoende wat de gevolgen zijn, die in hun eigen nadeel kunnen
uitpakken als er bijvoorbeeld een administratief foutje wordt gemaakt.
Probeer eens door die moloch van een organisatie te komen. Iedereen weet dat
dat zelden goed gaat. Neem fouilleren, in Zuidoost en de binnenstad. Ze
pakken bepaalde bevolkingsgroepen, natuurlijk. Een pr-operatie, de politie
toont haar spierballen. Maar er is zelden een vervolg als je al die acties
eens op een rijtje zet.''
,,Of neem dat geroep over immigranten en vluchtelingen die weg moeten. Er
is aantoonbaar zoveel werk in deze stad dat niet zonder hun hulp gedaan zou
kunnen worden. In de grachtengordel wordt nergens geklust zonder illegalen,
dat geldt ook voor goedkope huishoudelijke hulp. Ze zijn verweven met de
hele economie.''
Lubbers leest zich suf:
kranten, rapporten, rechtbankverslagen. ,,Je moet
sommige rapporten soms zes keer lezen om tussen de regels de werkelijkheid
te ontwaren. Dan begint het pas. Geduld, doorzettingsvermogen en
systematisch werken zijn eigenschappen die je wel nodig hebt ja.''
Haar werk is een aanklacht. Is ze niet bang dat ze door haar wijzende vingertje
niet serieus genomen wordt? ,,Objectieve journalistiek bestaat nu eenmaal niet,''
zegt ze. ,,En wij kiezen inderdaad partij. Omdat die verhalen anders niet boven
water komen.''
Jansen & en Janssen en Lubbers weigeren tegelijkertijd als bewegingspolitie'
te fungeren. ,,We worden vaak gebeld: of we iets over RARA en zo weten.
Dat doen we dus niet. Ik weet het ook niet.''
De actiegroepen zelf worden niet onderzocht, dat is niet haar taak, vindt
Lubbers. Volkert van der G.? Ze heeft de stellige overtuiging dat het een
eenmansactie tegen Pim Fortuyn was.
Na vijftien jaar blijkt
het werk geen vetpot. ,,Het is moeilijk,'' erkent
ze. Geld komt van donateurs en fondsen, bijvoorbeeld voor bijzondere
journalistieke projecten. ,,Alles gaat noHbudget. Voor onderzoek naar
bemoeienis van veiligheidsdiensten met asielzoekers hebben we geld gekregen.
Maar verder leef je op een laag inkomen. Het is ook een principiele keuze.
Ik wil dat mensen op de hoogte zijn van deze praktijken. En als dat niet
meer opbrengt, dan maar op deze manier. Ik ben er wel tevreden over hoor.''
,,Er is juist helemaal geen reden om te stoppen. Er zijn nog zoveel zaken
waarover geschreven zou moeten worden. Maar we komen mensen tekort. Neem het
toenemend aantal bewakingscamera's op straat. Wat kun je daar nou tegen
hebben? Het is een illusie. Dat blijkt uit elk onderzoek. Of neem weer die
identificatieHplicht. Wie denk je ermee te pakken in deze stad? Sorry, maar
de grote criminelen hebben hun zaakjes echt op orde hoor, die pak je daar
niet mee.''
Met de val van de Muur in 1989 heeft ook de veiligheidsdienst zijn
werkgebieden stelselmatig uitgebreid, zegt Lubbers. In 'De Snuffelstaat'
beschrijft Jansen & Janssen pogingen van de staat om in de harde kern van
voetbalfans te infiltreren.
Dat gebeurt ook bij de tegenstanders van uitbreiding van Schiphol. Een
infiltrant werd door de BVD ingezet en zoog informatie op. Amsterdammer
Wijnand Duyvendak, medewerker van Milieudefensie, werd daarna via De
Telegraaf beschuldigd van betrokkenheid bij een harde kern die aanslagen op
Schiphol zou gaan uitvoeren.
En tijdens de taxioorlog met vechtende chauffeurs op straat, meldt Jansen &
Janssen, bracht de BVD aantoonbaar onjuiste informatie aan over een
verdachte. Die werd prompt vrijgesproken van vervolging. Lubbers: ,,Hallo,
mogen wij als burgers even weten wat de reden voor hun aanwezigheid in die
taxiwereld was. Je hoort er dus niets meer over.''
Eveline Lubbers, 'Schone schijn'. Uitgeverij Fagel, 19,95 euro.
Buro Jansen & Janssen, 'De snuffelstaat'. Uitgeverij Fagel, 15,95 euro.