Het detail heeft het afgelegd tegen de indruk van het geheel. Het woord is vervangen door het beeld. Het is niet langer de zeer precieze observatie, de afwijkende vorm van het oor of de grote neus, waaraan het gezag een slecht mens herkennen kan. Aan het begin van deze eeuw werkte de politie met uitgebreide handleidingen om te komen tot uniforme coderingen voor alle afzonderlijke onderdelen van het gelaat. Nu mag een getuige met de speurder achter de tekencomputer. De ervaring van de politieagent geeft vorm aan de herinnering van het slachtoffer, de rol van de fantasie wordt zoveel mogelijk uitgebannen, en samen creeëren zij het portret van de dader.
Zo ontstaat een digitaal totaalbeeld dat een nieuwe manier van kijken vereist. Ook de gegevens en foto's van bestaande boeven worden opgeslagen in gigantische geheugens. De systemen zijn echter nog niet op elkaar aangesloten. Sterker nog: de ontsluiting van de databases geschiedt op grond van de karakteristieken waar men rond de eeuwwisseling mee werkte. Wat is er eigenlijk nieuw aan de automatisering bij de politie? Kan de computer al het Kwaad omvatten? Waar liggen dan de grenzen in ruimte en tijd, zal het apparaat alles blijven slikken?
Tot de taak van de Politie behoort het opsporen van voortvluchtige misdadigers, ontvluchte gevangenen, vermiste personen, zoomede het houden van toezicht op gevaarlijke beroepsmisdadigers als rampokkers, opium- en wapensmokkelaars etc. en gevaarlijke extremisten. Het aantal gevaarlijke beroeps- en politieke misdadigers wordt door verschillende oorzaken (politieke constellatie) voortdurend grooter, terwijl ook het opsporen van - en toezicht houden op deze lieden in verband met de uitbreiding van de groote steden en verkeersmiddelen voor de overheid steeds moeilijker wordt. Vluchtte vroeger een misdadiger na het plegen van zijn daad bij voorkeur in het dichtbijgelegen bosch, thans stapt bij in een trein of autobus of vertrekt per boot naar andere streken en landen, en weet zich zoodoende zeer gemakkelijk aan de nasporingen der politie te onttrekken. (Smith, Soekaboemi, 1927)Het gevaar moet worden omgezet in gegevens, de vijand ontleed in feiten. Opdat hij tastbaar zal zijn, op het blote oog te onderscheiden van het onschuldige. En niet meer ongrijpbaar op kan gaan in de natuur of verdwijnen in de verte.
Wanneer de politie ergens op straat een gevaarlijken misdadiger of extremist meent te herkennen, moet zij zich hieromtrent vlùg en zèker de noodige zekerheid kunnen verschaffen, opdat in dergelijke gevallen eenerzijds geen onschuldigen, loyalen burgers overlast worde aangedaan door onnoodige - en langdurige aanhouding, (hetgeen tevens gepaard gaat met overbodig werk en tijdverspilling voor de politie), terwijl anderzijds niet een gevaarlijke misdadiger door de onmogelijkheid van vlugge identificatie worde vrijgelaten met het noodlottig gevolg, dat bij elders zijn funest bedrijf eventueel kan voortzetten. (Smith, Soekaboemi, 1927)Het portret parlé van Bertillon was, naast de dactyloscopie, het nieuwe opsporings- en identificatiemiddel dat aan het begin van deze eeuw bij de politie geïntroduceerd werd. Deze methode is gegrond op de samengestelde bouw van het menselijk hoofd en geeft aanwijzingen hoe de verschillende onderdelen beschreven dienen te worden.
Iets, wat men niet onder woorden kan brengen, kan men zich en een ander niet in het geheugen prenten. In zijn portret parlé nu heeft Bertillon het geheele menschelijke hoofd met al zijn onderdelen op duidelijke en eenvoudige wijze 'onder woorden' gebracht, en het zoodoende mogelijk gemaakt, iemand zonder portret, b.v. alleen reeds op een telegraphisch signalement, op straat met zekerheid te herkennen. (Reiss c.s., Haarlem, 1911)Voor ieder onderdeel van het gelaat zijn vast voorgeschreven categorieën: Het voorhoofd, de neus, het oor, de lippen, de mond, de kin, algemeene omtrek van het profiel, neus-, mondomtrek, profiel van den schedel als zoodanig, algemeene omtrek van het gelaat, de wenkbrauwen, de oogleden, de oogbollen, de oogkassen, de hals, de rimpels, de haren, de baard, de kleur van de aangezichtshuid, het oog, de schouderbreedte, het middel, de houding, algemeene indruk, de stem en de spraak, bijzondere teekenen. Opvallend is de grote aandacht voor het oor in 1911. Van het geheel van omschrijvingen gaat een kwart over het gehoororgaan (de duivelsoren ontbreken echter .. ).
Het oor is het meest kenmerkende onderdeel van het menschelijk gezicht. Inderdaad, dank zij zijn veelvuldige diepten en hoogten, biedt het eene zoo groote hoeveelheid verschillende samenstellingen aan, dat het bijna onmogelijk is twee personen te ontmoeten met ooren, die absoluut dezelfde zijn in al hun onderdelen. Bovendien verandert de vorm van het oor niet vanaf de geboorte tot aan de dood. (..) De lel of het lelletje is dat mollig, afgerond uitsteeksel, dat het onderste deel van de oorschelp vormt. Wij zullen haar bestuderen, uitgaande van den vorm van haren vrijen rand, van hare vergroeidheid aan de wang, van den algemeenen vorm van haar oppervlak en ten slotte van hare afmetingen en eigenaardigheden.Als aanwijzing voor het gebruik van deze methode in de praktijk wordt de agent er nogmaals op gewezen, oog te hebben voor het detail: Toch moet bij in ieder geval er om denken, dat bij, om volgens het signalement te herkennen, niet moet letten op het geheele gezicht, maar slechts op de onderdelen één voor één.(Reiss c.s., Haarlem 1911)
We hebben hier een AT staan, met een optische WORM-schijf, 1
giga-geheugen. WORM staat voor Write Once Read Many. Onder tafel
staat een videorecorder met 2-inchfloppies, daar kunnen 50 foto's
op. Uiteindelijk worden alle foto's digitaal opgeslagen op de
WORM-schijf, waar 40. 000 foto's op kunnen. Hier staat een still-
videocamera met autofocuslens om foto's te nemen van verdachten
uit het oude archief. Ik heb die weer zelf aangepast met koud
halogeenlicht, omdat de originele lampen warmte-vertekening
gaven. Boven staat nog zo'n camera voor het fotograferen van
mensen die net zijn binnengebracht. De camera kan ook mee op stap
naar rellen of ongelukken.
Hij struikelt bijna over zijn woorden van enthousiasme en zijn
ogen kunnen de trots nauwelijks verhullen. Hoofdagent Hans Bouma
was anderhalf jaar geleden nog motoragent, man van de straat, nu
is hij een gespecialiseerd computerprogrammeur die een
voor Nederland uniek systeem ontwikkelde.
Voor de opslag van gegevens en foto's van verdachten werkt men
in Alkmaar met het programma PicturePower gecombineerd met dBase-
III+ onder MS-Dos, opgevoerd met Clipper. Een verzameling van
alle mogelijke kenmerken van verdachten, die vroeger op het
Landelijk Meldings Formulier moesten worden ingevuld, gaan nu de
PC in via een zeer gebruikersvriendelijk dbase-programma. Kleur
haar, vorm van het hoofd, gezichtsbeharing, we gaan alle schermen
langs, steeds verschijnt er een lijstje met alle
keuzemogelijkheden. De computer houdt zich aan het privacy-
reglement. M/V is de keuze. Al twijfel je soms. 'Het' of 'Beiden'
kan niet worden ingevuld!
En natuurlijk kan er uitgebreid worden gezocht. Zoek Jansen*
geeft mij alle Jansens in enkele seconden. Interessanter is het
zoeken op een combinatie van maximaal tien verschillende
kenmerken. Het lijstje namen dat dan verschijnt is via een code
gekoppeld aan de digitaal opgeslagen foto's, die desgewenst
kunnen worden opgeroepen.
De vernieuwing zit hem in de systematisering van de chaos. Niet
langer schoenendozen vol foto's over het bureau verspreid, maar
één centraal punt waar alles opgeslagen en eindeloos bevraagd kan
worden. Efficiency en overzicht als toverwoorden.
Een kamer verder maakt men met Mac-A-Mug compositietekeningen van
verdachten op een Macintosh computer, geheel los van het foto-
en personenbestand. Niet zoals ik verwacht had een ingenieus
systeem dat een op video vastgelegd hoofd in reepjes verdeeld en
die mixt tot nieuwe gezichten. Maar een tekenprogramma met
eindeloze mogelijkheden voor het samenstellen van korrelige
portretten, die hetzelfde effect hebben als een grof gerasterde
foto: alleen goed te bekijken op afstand van een paar meter of
sterk verkleind.
Ik ga hier met de getuige zitten en neem er echt de tijd voor,
minimaal een uur. Daarom staat dit apparaat ook in een aparte
ruimte, zodat we niet gestoord worden. Je moet helemaal afgaan
op wat de aangever zegt, oppassen dat je je niet laat afleiden
door je eigen fantasie. We gaan net zolang door, tot dat de
aangever tevreden is. Als iemand twijfelt over de mond
bijvoorbeeld, dan haal ik die er na afloop gewoon weer uit, dan
gaat het zonder mond. Het geheel moet zoveel mogelijk
overeenkomen. Ik ga er altijd vanuit dat wanneer de aangever
zegt: 'Hij lijkt erop', het nog niet goed genoeg is, hij moet het
zijn.
Een lijstje afkortingen onderaan het uitgeprinte resultaat van
de compositietekening geeft weer in welke volgorde er voor een
bepaalde mond of neus is gekozen. Deze codes zijn echter (nog)
niet gelijk aan de karakteristieken die de zoeksleutel vormen tot
het databestand op de PC. Daar moet opnieuw een keuze gemaakt
worden, afgeleid van de zojuist gemaakte compositie. Een eihoofd
met blauwe ogen, kleine snor en geen kin bijvoorbeeld. Hierop
volgt een selectie van foto's die aan deze voorwaarden voldoen.
De aangever/getuige wordt geconfronteerd met minimaal 8 en
maximaal 28 plaatjes. Onderzoek heeft uitgewezen dat het met meer
gaat spoken in het hoofd.
Ervaring leert dat het de kunst is om uit de digitale
compositietekening een aantal hoofdlijnen te halen, die een spoor
kunnen vormen naar bestaande verdachtenfoto's. Ik mag een
vluchtige blik werpen in de map met 'treffers' en zie meteen wat
Bouma bedoelt.
De grenzen tussen het echte en niet-bestaande gaan vervagen. Beelden in ons hoofd, produkt van waarneming en fantasie, worden via een technisch kunstje gedigitaliseerd en gaan een eigen leven leiden. Een volgende stap is de compositietekening met zij-aanzicht. Technisch is het al mogelijk de tekening van de plaats-delict driedimensionaal weer te geven. Zo kunnen foto's een aangepaste achtergrond krijgen. Met de mogelijkheid tot het digitaal vastleggen van stem & geluid kan de reconstructie van de misdaad verworden tot een complete videoclip met bewegende beelden. Het uiterlijk van de dader staat op een foto genomen door een videocamera (Eindhovense politie wil straten bewaken met videocamera's, Volkskrant 22 juli 1989) en wordt vergeleken met het bestand van verdachten, gevangenen, asielzoekers en extremisten. Of samengesteld uit onderdelen van die foto's.
De toegenomen opslagcapaciteit staat in geen verhouding tot de
mogelijkheden tot ontsluiting van de archieven, die bevinden zich
in feite nog in het tijdperk-Batavia.
Chinezen leggen foto's van gezichten over elkaar heen om
identieke punten te ontdekken. Duitsers bedachten een
geautomatiseerde variant op schedelmetingen: met een pen worden
op een graphics tablet een aantal coördinaten van het hoofd
vastgelegd, zoeken kan daarmee echter alleen in een fotobestand
met niet meer dan 1500 exemplaren.
Angsten voor mega-opslag zijn moeilijk te rijmen met de
ontwapenende openheid in Alkmaar. Fascinatie voor de giga-disc
doet morele bezwaren verdwijnen naar een andere wereld.
Anderzijds verbleken de zo zorgvuldig opgestelde en toegepaste
privacy-reglementen in het licht van de nieuwste technische
mogelijkheden.
Intussen blijkt dat de rol van de kritische
buitenstaander inderdaad volledig uitgespeeld is. Terwijl in het
Duitse parlement een nieuwe wet behandeld wordt die
inlichtingendiensten vrije on-line toegang geeft tot alle
gegevens van (semi-)openbare instellingen, heeft de
Verfassungsschutz in de deelstaat RheinlandWestfahlen de
discussie over de dichtslibbende computers aangezwengeld. Onnodig
overbodige gegevens bijhouden kost veel te veel geld en is
onwerkbaar. Men dunde het eigen bestand met 30 percent uit en
roept nu alle inlichtingendiensten op bekend te maken hoeveel
mensen er in de gaten gehouden worden. Schaamte over immense
hoeveelheden zou reinigend moeten werken. Zelf hebben ze in
Bremen 20.000 personen in de computer zitten, waarvan er maar
1000 echt van belang zijn voor onderzoek.
De cirkel is rond. Het gezag wordt gevangene van het eigen systeem, verdwaald tussen data. Wanhopig proberend de stromen in te dammen wordt men overspoeld door een zelf opgeroepen zondvloed. Of is het bloed dat kruipt waar het niet gaan kan: de ultieme wraak van de duivel, het kwaad dat zich keert tegen de bewaker? Ga je aanmelden, laat je registreren, om te komen tot een nieuwe opstand! Misschien de nieuwste variant op Met Velen Staan We Sterk?