Brian John Davey woont in Den Haag en werkt voor het OPCW, de
Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens. Hij is een
veelgevraagd spreker op internationale congressen. En hij is
Zuid-Afrikaan. Onder de apartheid hield hij zich ook met
chemische wapens bezig. Maar hoe? En heeft hij zijn huidige
werkgever alles over vroeger verteld?
'De wortel van al het kwaad' heeft de openbare aanklager hem
genoemd. Dr. Wouter Basson heeft die bijnaam niet zomaar. Zijn
afdeling bij het Zuid Afrikaanse leger produceerde t-shirts
doordrenkt met een gif dat via de huid in de bloedbaan
terechtkwam, en zodoende op den duur dodelijke hartafwijkingen
veroorzaakte. Hij verzon pillen die onvruchtbaarheid tot
gevolg hadden. Hij wou blikjes met vergiftigd bier
verspreiden, en mantrax-pillen om de jeugd in de townships aan
de drugs te helpen - om chaos te creëeren en zo de
onderhandelingen ondermijnen die een einde moesten maken aan
de apartheid.
Het Roodeplaats Onderzoekslaboratorium legde
zich toe op het kweken van vechthonden, een kruising tussen
een Duitse herder met een wolf speciaal geïmporteerd uit het
Oeral-gebergte. Voor de noodzakelijke hardheid werden
bloedhonden aan het fokprogramma toegevoegd. Resultaat: een
monster dat door drie man in bedwang gehouden moest worden,
met een beet die niet loslaat en een hekel aan de menselijke
soort.
Als hoofd van de 7th Medical Division was dr. Basson intensief
betrokken bij de produktie van chemische en biologische
wapens. Hij had de leiding over de geheime operatie, Project
Coast (ook wel: Project B), die deze technologie voor Zuid
Afrika op Westers niveau moest brengen. Een netwerk van front-
stores en nep-bedrijven zorgde voor de nodige financiering en
toelevering.
Begin jaren negentig concludeerde het Steyn Committee dat de
Zuidafrikaanse autoriteiten betrokken zijn geweest bij
destabiliseringscampagnes, ook nog na de afschaffing van de
apartheid. Het Steyn Rapport noemt Basson als de belangrijkste
man van Zuid Afrika's CBW (chemical and biologicalwarfare)
programma. De 7th Medical Division voorzag moordenaars van
militaire hit squads van vergif, en was betrokken bij een
chemische bomaanslag op Frelimo troepen in Mozambique, eind
tachtiger jaren.
Los daarvan concludeert het Steyn Report: "Er is nog steeds
een programma chemische en biologische oorlogsvoering
operationeel onder leiding van Brig/Dr Basson. Dit project
heeft de codenaam Jota, en het wordt geprivatiseerd om het
voortbestaan ervan zeker te stellen. Betrokken bedrijven zijn
onder andere: Roodeplaat Navorsingslaboratorium, Roodeplaats
Teelonderneming, Delta G, Protechnics."
De conclusies van het Steyn Rapport lekten begin dit jaar uit
en veroorzaakten grote commotie in Zuid Afrika. Niet alleen
omdat het Rapport jarenlang geheim is gehouden uit angst dat
openbaarmaking de eerste vrije verkiezingen zou ontregelen.
Naar nu bleek heeft de toenmalige regering bovendien het
advies om hooggeplaatste politiemensen en legerleiders uit hun
functie te ontheffen, naast zich neergelegd. Mandela was ook
in de jaren daarna weinig doortastend.
De houding tegenover Basson is wat dat betreft exemplarisch.
Onder druk van de dreigende onthullingen van het Steyn Rapport
verlaat Basson begin 1993 het leger, met een niet
onaanzienlijk pensioen van staatswege. Zijn volgende baantje
is directeur van Delta G Scientific, een van de front
companies van Project Coast die eind jaren tachtig was
geprivatiseerd. Nog geen drie jaar later wordt hij weer in
dienst genomen als speciale adviseur van de regering. 'De
enige manier om de man enigszins onder controle te houden'
volgens ANC-minister van Defensie Ronnie Kasrils. Inmiddels is
bekend geworden dat Basson in de tussentijd de Libische leider
Kaddafhi bijstond met raad en daad. En in maart 1995 voerde
Basson namens de regering nog officiële besprekingen met een
delegatie van Amerikanen en Britten die zich zorgen maakten
over het CBW programma van Zuid Afrika.
Eind januari dit jaar, op de dag dat de conclusies van het
Steyn Rapport uiteindelijk naar buiten komen, wordt dr. Basson
gearresteerd. Op heterdaad betrapt bij het verkopen van 1000
XTC-pillen - aan een undercover agent van de politie.
Huiszoekingen op verschillende adressen leveren veel
bewijsmateriaal op over de voortzetting van Project Coast.
Maar Basson komt al na paar maanden op borgtocht vrij. Vanaf
dat moment geniet hij bescherming van de Zuid Afrikaanse
geheime dienst (de NIA), omdat er veel mensen bang zijn dat
hij gaat praten. Onlangs is hij weer vastgezet, nu is de
aanklacht fraude en verduistering van overheidsgelden. En nu
is er geen borg, vanwege vluchtgevaar.
Aanleiding is een groot
onderzoek van de Zuidafrikaanse Office for Serious Economic
Offences (Oseo) naar forse malversaties rond de privatisering
van Project Coast. Omdat Zuid Afrika begin jaren negentig
wilde toetreden tot internationale non-proliferatieverdragen
trok de regering officieel de handen af van Project Coast. De
Klerk gaf in 1991 toestemming voor de privatisering van de
betrokken bedrijven. Twee van de frontcompanies, Delta G
Scientific en Protechnik Laboratories, kwamen op die manier in
handen van directeuren en de aandeelhouders. Doordat de
overheid tegelijkertijd eenzijdig grote contracten opzegde,
ging de privatisering gepaard met miljoenenverliezen. Naar
onlangs bleek heeft de regering daarvoor destijds aanzienlijke
schadevergoedingen uitgekeerd. Enorme bedragen werden via
ingewikkelde constructies weggesluisd naar bankrekeningen in
Luxemburg, Zwitserland en op de Kaayman eilanden. Een van de
aandeelhouders die daar van profiteerde was Philip Mijburgh,
het neefje Magnus Malan die als minister van Defensie nauw
betrokken was bij het besluit tot privatisering. Ook Basson
werd er bepaald niet slechter van.
Na zijn arrestatie op verdenking van drugshandel, heeft de
Waarheidscommissie Basson gedagvaard om te komen getuigen.
Eerdere pogingen om hem over te halen amnesty aan te vragen
voor zijn aandeel in Project Coast waren op niets uitgelopen.
Basson kan nu gedwongen worden om verklaringen af te leggen,
maar de Waarheidscommissie heeft de huidige minister van
Defensie moeten beloven met deze verhoren de nationale
veiligheid niet in gevaar te brengen. Dus mag Basson niet in
het openbaar getuigen. Ook het Oseo onderzoek kent grenzen. De
Economische opsporingsdienst moet zich beperken tot de
financiële geschiedenis van de privatisering van Project
Coast, op zich al ingewikkeld genoeg; de inhoud van het
programma valt buiten haar jurisdictie.
Het valt te betwijfelen of de waarheid over dit duistere deel
van de geschiedenis van de apartheid ooit boven water komt. De
belangen zijn te groot. Toegeven dat Zuid Afrika inderdaad een
offensief programma voor chemische en biologisch wapens heeft,
of die technologie heeft uitgevoerd naar landen als Libië met
medeweten van de regering, betekent dat het land
internationale verdragen heeft geschonden. En dat strookt
absoluut niet met de vooruitstrevende rol die Zuid Afrika
sinds de afschaffing van de apartheid internationaal heeft in
het non-proliferatie proces.
De rol van Mandela in het onderzoek is cruciaal -hij neemt de
beslissingen over geheimhouding- maar de president zit klem.
Officieel houdt de regering nog steeds vast aan het standpunt
dat Zuid Afrika niets illegaals heeft gedaan op het gebied van
chemische en biologische wapen proliferatie. Het feit dat hij
het Steyn Rapport jarenlang in een kluis liet liggen, pleit
niet voor Mandela. Toegeven aan pleidooien vanuit het
Ministerie van Defensie, en met name de oude generaals, voor
hoorzittingen achter gesloten deuren evenmin.
Ook op nationaal vlak spelen grote belangen. De gevolgen van
het openen van de beerput zijn niet te overzien. Er staan
reputaties op het spel. Dat er, zoals uit het onderzoek naar
Basson is gebleken, mensen buitengewoon rijk zijn geworden van
de dirty tricks department is één. Belangrijker is zo mogelijk
het feit dat zoveel mensen, tot in de hoogste regionen van het
leger, de politie, de inlichtingendiensten en ook de regering
hebben geweten van Project Coast, gebruik hebben gemaakt van
de mogelijkheden die de chemische wapens boden, en er
medeverantwoordelijk voor waren.
Het zorgvuldige geconstrueerde evenwicht tussen de oude en de
nieuwe machten in Zuid Afrika loopt gevaar. Dat is naar alle
waarschijnlijkheid waar Mandela op doelde toen hij in februari
verklaarde de verdenkingen tegen Basson en de zijnen zeer
serieus te nemen: 'Het zou wel eens het topje van de ijsberg
kunnen zijn'.
De meeste betrokkenen houden wijselijk hun mond. Ze hebben
daar zo hun redenen voor.
Een van die mensen is dr. Brian John Davey.
'Algemeen erkend als de professional's professional, hij is
arts en wetenschapper en hij heeft deze disciplines uitgebreid
benut bij zijn onderzoek naar verondersteld gebruik van
chemische wapens in heel Zuidelijk Afrika' De ASA Newsletter,
het vakblad voor specialisten in nucleaire, biologische en
chemische defensie, ontwapening en verificatie, komt
superlatieven tekort om de deskundigheid van Dr. Davey te
omschrijven. 'Een van de meest respecteerde schrijvers en
sprekers in CBW-defensie. Hij heeft kennis uit de eerste hand
over zowel de CBW dreiging als verweer op deze dreiging. Hij
heeft zijn regering vertegenwoordigd bij CBW-onderhandelingen
in Geneve, op conferenties en congressen en op bezoek bij
professional counterparts van de Verenigde Staten.'
Waar hij al deze kennis opdeed, daarover zijn de bronnen wat
minder duidelijk. Brian Davey is Zuid Afrikaan. In zijn zeer
beknopte CV staat dat hij zijn militaire dienst vervulde als
medical project officer for chemical defence, in de ASA-
newsletter staat dat hij dienst deed in 'the Angolan theatre
of operations'. Maar wat zijn rang dan was of bij welk
onderdeel van het leger hij zich bezig hield met chemische
oorlogsvoering, wordt niet vermeld.
Begin jaren negentig was Davey speciaal adviseur van zijn
regering op gebied van ontwapening, en CBW defensie. Hij pleit
internationaal voor de toelating van Zuid Afrika in de
Chemische Wapen Conventie, zijn land is er klaar voor, betoogt
Davey in 1994.
Wat Davey's specialisme is, valt op te maken uit zijn vele
publikaties in de ASA-Newsletter. Hij heeft uitgebreid
onderzoek gedaan naar mensen die beweren het slachtoffer te
zijn van een aanval met chemische wapens. Hij onderzocht
incidenten die plaatsvonden in Angola en Mozambique, landen
waar buur Zuid Afrika toentertijd een onevenredig grote rol speelde in de
respectievelijke burgeroorlogen. Steeds was het team waarvan
Davey deeluitmaakte zeer snel ter plaatse. En steeds was de
conclusie: bewijs van chemische wapens is niet gevonden.
Davey komt niet zomaar tot die conclusie. In zijn artikelen
geeft hij telkens een uitvoerig overzicht van andere oorzaken
die vergelijkbare neurologische afwijkingen en bijzondere
verschijnselen zouden kunnen bewerkstelligen - van verkeerde
voeding tot battle fatigue. Saillant detail: Davey wijst op
een significant bijverschijnsel van het gerucht dat er
chemische wapens zijn ingezet. Virtuele chemische
oorlogsvoering kan militair minstens zoveel opleveren als een
tastbare bom. De angst voor onduidelijke rookontwikkelingen
kan onbeschermde troepen behoorlijk demoraliseren.
Incidenten die Davey bespreekt staan in het Steyn Rapport en
op een vertrouwelijke lijst van de Waarheidscommissie, omdat
het vermoeden bestaat dat de Basson Groep erbij betrokken is
geweest. Het uittesten van experimentele wapens op troepen in
gevechtssituaties behoorde tot de routines van Project Coast.
Dat daarbij het ANC, of andere bevrijdingsbewegingen
beschuldigd konden worden van chemische oorlogsvoering was
mooi meegenomen.
Het kan toeval zijn. Een Zuidafrikaanse specialist op gebied
van chemische oorlogsvoering, die zijn land wereldwijd
vrijpleit van betrokkenheid bij zulks. En zich uitspreekt
tegen de aanwezigheid van de media bij incidenten met
chemische wapens, vanwege de vele onwenselijke gevolgen die
dat heeft. Journalisten die zich met het onderzoek gaan
bemoeien bijvoorbeeld, en de wetenschappers teveel op de
vingers kijken. Davey's verslagen zijn dusdanig 'objectief'
geschreven, dat je bijna gaat geloven dat hij ter goeder trouw
is.
Helaas zijn er meer omstandigheden die tegen hem pleiten.
De naam Brian John Davey komt voor op een zeer vertrouwelijke lijst
van de Afdeling Onderzoek van de Waarheidscommissie, een
opsomming van alle mensen en bedrijven die iets te maken
hebben met chemische en biologischie oorlogsvoering, en met
Basson. Op die lijst staat Davey genoemd als directeur van
Lifestyle Management Ltd., één van de frontorganisaties in het
netwerk dat het voortbestaan van project Coast moest
garanderen. Het bedrijf is opgericht in 1990 en is
gespecialiseerd in bio-genetica. Als tweede van de drie
directeuren staat vermeld Philip A. Mijburg. Hij is volgens
onderzoekers van de Waarheidscommissie al jaren een van de
belangrijkste leden van de Basson-groep, en tevens directeur
van Protechnik Laboratories en Delta G Scientific, de grootste
geprivatiseerde covert companies. We kwamen die namen al
eerder tegen.
Een paar jaar geleden liet Davey zich in de ASA-Newsletter nog
portreteren als de oprichter van Lifestyle Management. Op een
andere foto poseert hij met Jan Lourens, ook een directeuren
van Protechnik. De Waarheidscommissie weet over Lourens dat
hij een verleden heeft bij de Special Forces, en dat hij samen
met Basson en Mijburg 'eliminatie acties' uitvoerde voor het
Zuidafrikaanse leger.
Davey heeft een goede redenen niet teveel over zijn verleden
los te laten. Hij verscheen in 1992 uit het niets op het
internationale toneel van conferenties en conventies. Dat was
vlak nadat de Klerk eind 1991 de privatisering van het
chemische oorlogsvoering programma gelaste. Zijn betrokkenheid
bij onderzoek in het veld dateert in ieder geval van 1988 -
toen was hij in Angola, voor de Zuidafrikanen.
Tegenwoordig is Davey een veel gevraagd spreker op
internationale bijeenkomsten over verondersteld gebruik van
chemische wapens. Begin volgende maand houdt hij in Ca&iunl;ro een
lezing over beschermende kleding voor inspectie-teams. Hij
woont met vrouw en kinderen in Den Haag, waar hij ook werkt.
Want sinds 1 april 1995 is Brian John Davey Hoofd Health &
Safety, bij het OPCW, the Organisatie voor het Verbod op
Chemische Wapens. Davey werkt bij de organisatie die moet
controleren of de ondertekenaars van het verdrag dat de
ontwikkeling, produktie, opslag en het gebruik van chemische
wapens verbiedt, zich aan de regels houden. De 500 werknemers
van het OPCW verhuizen begin januari naar een nieuw kantoor op
de Catsheuvel, nu al geroemd vanwege de prestigieuze
architectuur. Het is de vraag of dr. Davey zijn huidige
werkgever volledig heeft ingelicht over zijn Zuid Afrikaanse
verleden.
Het was Klaas de Jonge die Brian Davey op het spoor kwam. De
Jonge was door het NIZA (het Nederlands Instituut voor
Zuidelijk Afrika, de fusie van de AABN en het KZA) aangenomen
om voor de Waarheidscommissie onderzoek te doen naar geheime
operaties van het apartheidsregime in Europa. Na de arrestatie
van Dr. Basson werd hij gevraagd zich op de chemische
oorlogsvoering te richten.
Een paar maanden geleden nam de Jonge contact op met het OPCW
om een bezoek het documentatiecentrum te brengen. Hij kwam
niet verder dan de portier. Het OPCW werkt alleen met staten,
was het argument. In informatie die individuen aandragen is de
organisatie niet geïnteresseerd.
Pas onlangs stuitte de Jonge op het verleden van Brian Davey.
Hij moest zijn rapportage voor de Waarheidscommissie afsluiten
zonder medewerking van het OPCW. De organisatie bleef
onbereikbaar voor commentaar.
Twee weken geleden heeft Peter
Hermes van het NIZA de onderzoeksverslagen in Zuid Afrika
aangeboden aan de Waarheidscommissie. Met het advies Brian
Davey te horen over zijn werk voor Lifestyle Management en
over de activiteiten van zijn voormalige collega's, Mijburg,
Lourens en Basson. Collega's die zich schuldig maken aan het
schenden van verdragen, die Davey juist moet controleren.
Ondanks het feit dat ook de presentatie van het NIZA
grotendeels achter gesloten deuren plaatsvond, hebben de
rapportages in Zuid Afrika de nodige opschudding gewekt.
Sindsdien hangt het OPCW aan de telefoon bij het NIZA.
Naarstig op zoek naar een kopie van het rapport over chemische
oorlogsvoering. Nu wel.
Klaas de Jonges rapportages aan de Waarheidscommissie staan op
Internet:
The (secret) Truth Commission Files
Met o.a.: De moord op Olof Palme, de moord op Dulcie
September, de Seychellen-coup.