Brian John Davey woont in Den Haag en werkt voor het OPCW, de
Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens. Hij is een
veelgevraagd spreker op internationale congressen. En hij is
Zuid-Afrikaan. Onder de apartheid hield hij zich ook met
chemische wapens bezig. Maar hoe? En heeft hij zijn huidige
werkgever alles over vroeger verteld?
'DE WORTEL VAN al het kwaad', heeft de openbare aanklager hem
genoemd. Dr. Wouter Basson heeft die bijnaam niet zomaar. Zijn
afdeling bij het Zuid-Afrikaanse leger produceerde t-shirts
doordrenkt met vergif dat op den duur dodelijke hartafwijkingen
veroorzaakte. Hij verzon pillen die onvruchtbaarheid tot gevolg
hadden. Hij had het plan blikjes met vergiftigd bier te
verspreiden, en mantraxpillen om de jeugd in de townships aan de
drugs te helpen.
Als hoofd van de 7th Medical Division was dr. Basson intensief
betrokken bij de productie van chemische en biologische wapens.
Hij had de leiding over de geheime operatie, Project Coast, die
deze technologie voor Zuid-Afrika op westers niveau moest
brengen. Een netwerk van front-stores en nepbedrijven zorgde
voor de nodige financiering en toelevering.
Begin jaren negentig concludeerde het Steyn Committee dat de
Zuid-Afrikaanse autoriteiten betrokken zijn geweest bij
destabiliseringscampagnes, ook na afschaffing van de apartheid.
Het Steyn-rapport noemt Basson als de belangrijkste man van Zuid-
Afrika's CBW (Chemical and Biological Warfare)-programma.
De 7th Medical Division voorzag moordenaars van militaire hit
squads van vergif en was betrokken bij een chemische aanval op
Frelimo-troepen in Mozambique, eind jaren tachtig.
De conclusies van het Steyn Rapport lekten begin dit jaar uit
en veroorzaakten grote commotie in Zuid Afrika. Niet alleen
omdat het Rapport jarenlang geheim is gehouden. Naar nu bleek
heeft de toenmalige regering bovendien het advies om
hooggeplaatste politiemensen en legerleiders uit hun functie
te ontheffen, naast zich neergelegd. Mandela was ook in de
jaren daarna weinig doortastend.
DEZE MAAND IS in Pretoria eindelijk een serieuze rechtszaak tegen
Basson begonnen. Hij zit vast op de aanklacht fraude en
verduistering van overheidsgelden. Aanleiding is een groot
onderzoek van de Zuid-Afrikaanse Office for Serious Economic
Offences (OSEO) naar forse malversaties rond Project Coast.
Omdat Zuid-Afrika begin jaren negentig wilde toetreden tot
internationale non-proliferatieverdragen trok de regering
officieel de handen af van Project Coast. De Klerk gaf in 1991
toestemming voor de privatisering van de betrokken bedrijven.
Twee van de front-companies, Delta G Scientific en Protechnik
Laboratories, kwamen op die manier in handen van directeuren en
de aandeelhouders. Doordat de overheid tegelijkertijd eenzijdig
grote contracten opzegde, ging de privatisering gepaard met
miljoenenverliezen. Naar onlangs bleek heeft de regering daarvoor
destijds aanzienlijke schadevergoedingen uitgekeerd.
Enorme bedragen werden weggesluisd naar buitenlandse
bankrekeningen. Een van de aandeelhouders die profiteerde was
Philip Mijburgh, neef van de minister van Defensie, die nauw
betrokken was bij het besluit tot privatisering. Ook Basson werd
er niet slechter van. Daarvoor staat hij nu terecht.
De Economische opsporingsdienst heeft zich echter moeten
beperken tot de financiële geschiedenis; de inhoud van van
Project Coast valt buiten haar jurisdictie.
De Waarheidscommissie heeft van de arrestatie van de dokter
gebruik gemaakt om hem te dagvaarden. Maar de verhoren van
Basson vinden achter gesloten deuren plaats - op persoonlijk
verzoek van de minister van Defensie - om de nationale
veiligheid niet in gevaar te brengen.
Het valt te betwijfelen of de waarheid over dit duistere deel van
de geschiedenis van de apartheid ooit boven water komt. De
belangen zijn te groot. Toegeven dat Zuid-Afrika inderdaad een
offensief programma voor chemische en biologische wapens heeft,
of dat Basson die technologie heeft uitgevoerd naar landen als
Libië, met medeweten van de regering, betekent dat het land
internationale verdragen heeft geschonden. Dat strookt absoluut
niet met de vooruitstrevende rol die Zuid-Afrika sinds de
afschaffing van de apartheid internationaal heeft in het non-
proliferatieproces.
DE MEESTE BETROKKENEN houden wijselijk hun mond. Ze hebben daar
zo hun redenen voor. Een van die mensen is dr. Brian John Davey.
'Algemeen erkend als de professional's professional. Hij is arts
en wetenschapper en hij heeft deze disciplines uitgebreid benut
bij zijn onderzoek naar verondersteld gebruik van chemische
wapens in heel Zuidelijk Afrika.' De ASA Newsletter, het vakblad
voor specialisten in nucleaire, biologische en chemische
defensie, ontwapening en verificatie, komt superlatieven tekort
om de deskundigheid van dr. Davey te omschrijven. 'Hij heeft
kennis uit de eerste hand over zowel de CBW-dreiging als verweer
op deze dreiging.'
Waar hij deze kennis opdeed, daarover zijn de bronnen wat minder
duidelijk. Brian Davey is Zuid-Afrikaan. In zijn zeer beknopte cv staat dat hij zijn militaire dienst
vervulde als medical project officer for chemical defence, in de
ASA Newsletter staat dat hij dienst deed in 'the Angolan theatre
of operations'. Maar bij welk onderdeel van het leger dat was,
staat nergens. Begin jaren negentig was Davey speciaal adviseur
van zijn regering op gebied van ontwapening en CBW-defensie. Hij
pleit internationaal voor de toelating van Zuid-Afrika in de
Chemische Wapen Conventie.
Wat Daveys specialisme is, valt op te maken uit zijn vele
publicaties in de ASA Newsletter. Hij heeft uitgebreid onderzoek
gedaan naar mensen die beweren het slachtoffer te zijn van een
aanval met chemische wapens. Hij onderzocht incidenten in Angola
en Mozambique, waar buur Zuid-Afrika toentertijd een onevenredig
grote rol speelde in de respectievelijke burgeroorlogen. Steeds
was het team waarvan Davey deel uitmaakte zeer snel ter plaatse.
En steeds was de conclusie: bewijs van chemische wapens is niet
gevonden.
HET KAN TOEVAL zijn. Een Zuid-Afrikaanse specialist op het gebied
van chemische oorlogsvoering, die zijn land wereldwijd vrijpleit
van betrokkenheid bij zulks. Helaas zijn er meer omstandigheden
die tegen hem pleiten.
De naam Brian John Davey komt voor op een zeer vertrouwelijke
lijst van de Afdeling Onderzoek van de Waarheidscommissie: een
opsomming van alle mensen en bedrijven die iets te maken hebben
met chemische en biologische oorlogsvoering, en met Basson. Op
die lijst staat Davey genoemd als directeur van Lifestyle
Management Ltd., één van de frontorganisaties in het netwerk dat
het voortbestaan van Project Coast moest garanderen. Het bedrijf
is opgericht in 1990 en is gespecialiseerd in bio-genetica. Als
tweede van de drie directeuren staat vermeld Philip A. Mijburg.
Hij is volgens onderzoekers van de Waarheidscommissie al jaren
een van de belangrijkste leden van de Basson-groep, en tevens
directeur van Protechnik Laboratories en Delta G Scientific, de
grootste geprivatiseerde covert companies.
Een paar jaar geleden liet Davey zich in de ASA Newsletter nog
portretteren als de oprichter van Lifestyle Management. Op een
andere foto poseert hij met Jan Lourens, ook een directeur van
Protechnik. De Waarheidscommissie weet over Lourens dat hij een
verleden heeft bij de Special Forces, en dat hij samen met Basson
en Mijburg 'eliminatie-acties' uitvoerde voor het Zuid-Afrikaanse
leger.
DAVEY HEEFT GOEDE redenen niet te veel over zijn verleden los te
laten. Hij verscheen in 1992 uit het niets op het internationale
toneel van conferenties en conventies. Dat was vlak nadat De
Klerk eind 1991 de privatisering van het chemische-
oorlogsvoeringprogramma gelastte. Zijn betrokkenheid bij
onderzoek in het veld dateert in ieder geval van 1988 - toen was
hij in Angola, voor de Zuid-Afrikanen.
Tegenwoordig is Davey een veelgevraagd spreker op internationale
bijeenkomsten over verondersteld gebruik van chemische wapens.
Begin december houdt hij in Caïro een lezing over beschermende
kleding voor inspectieteams. Hij woont met vrouw en kinderen in
Den Haag, waar hij ook werkt. Want sinds 1 april 1995 is Brian
John Davey Hoofd Health & Safety, bij het OPCW, de Organisatie
voor het Verbod op Chemische Wapens. Davey werkt bij de
organisatie die moet controleren of de ondertekenaars van het
verdrag dat de ontwikkeling, productie, opslag en het gebruik van
chemische wapens verbiedt, zich aan de regels houden. Het is de
vraag of dr. Davey zijn huidige werkgever volledig heeft
ingelicht over zijn Zuid-Afrikaanse verleden.
Het was Klaas de Jonge die Brian Davey op het spoor kwam. De
Jonge was door het Nederlands Instituut voor Zuidelijk Afrika
(voorheen AABN en KZA) aangenomen om voor de Waarheidscommissie
onderzoek te doen naar geheime operaties van het apartheidsregime
in Europa. Het OPCW had de afgelopen maanden geen interesse voor
de bevindingen van De Jonge.
Klaas de Jonges rapportages aan de Waarheidscommissie staan op
Internet:
The (secret) Truth Commission Files
Met o.a.: De moord op Olof Palme, de moord op Dulcie
September, de Seychellen-coup.