Contraspionage en spitwerk als hobby
Buro Jansen & Janssen
Gepubliceerd in Ravage, januari 1997
De afgelopen twaalf jaar heeft Buro Jansen & Janssen zich
gespecialiseerd in onderzoek naar controversiële zaken. Een
uitgebreid eigen archief, interviews met betrokkenen en
speurtochten elders vormen de basis voor publicaties met een
kritisch oog voor nieuwe ontwikkelingen op het gebied van politie
en inlichtingendiensten. Na een flinke speurtocht ontdekte Ravage
hun werkdomein en sprak met het contra-detective duo over hun
activiteiten.
Ze zitten er wat onwennig bij. Een profielschets van de
organisatie, dààr hebben ze nog nooit aan mee gedaan. Maar
vooruit, voor Ravage maken ze een uitzondering. "Dan hebben jullie
ook weer eens een primeur hè?", zegt de ene Jansen
smalend. Het is Wil van der Schans, sinds 1991 in vaste dienst bij
het onderzoeksburo Jansen & Janssen (J&J). In een luxueus pand aan
een Amsterdamse gracht, ergens op de derde verdieping voor een
schappelijke prijs, is hun hoofdkantoor gevestigd.
Aan de kapstok
de onvermijdelijke bolhoeden, in een hoek hun
wandelstokken. Wie kent de Jansens niet, de twee snuggere
detectives uit de stripreeks van Hergé. "Denk nou niet dat we
daarmee over straat gaan hoor", haast Wil zich te zeggen. Aan de
wanden hangen diverse politieposters, de boekenkast staat vol met
lectuur over politie en justitie. Maar, zoals te doen
gebruikelijk vandaag de dag, de meest relevante informatie waar
Buro J&J onderzoek naar heeft gedaan, ligt opgeslagen op de harde
schijven van de computers.
Steungroepje
De afgelopen twaalf jaar heeft Buro Jansen & Janssen zich
gespecialiseerd in onderzoek naar controversiële zaken. Zoals
gezegd een uitgebreid eigen archief, interviews met betrokkenen en
speurtochten elders vormen de basis voor publicaties - in de vorm
van eigen boekjes of artikelen voor de reguliere en
alternatieve media - met een kritisch oog voor nieuwe ontwik-
kelingen op het gebied van politie en inlichtingendiensten.
Wil
van der Schans (36) vormt samen met Eveline Lubbers (36) het duo
Jansens. Eveline is de laatste weken druk in de weer geweest met
de 'zaak Vaals'. In samenwerking met de Duitse politie is in dit
Limburgse dorp huiszoeking verricht bij een jongen die er van
wordt verdacht medeplichtig te zijn aan het tot stand brengen van
de in Duitsland verboden publicatie Radikal. Eveline heeft de
jongen geassisteerd bij het zoeken naar een geschikte advocaat,
hem de weg naar de media gewezen en Kamervragen over de
huiszoeking voorbereid.
J&J houdt zich al jaren bezig met het ondersteunen van individuen
en groepen die met politie en justitie in aanraking komen. Zo
verleende het buro eerder hand-en-spandiensten voor Radio 100,
Stichting Opstand en recentelijk Ravage. Eveline: "Eigenlijk
fungeren we in dit soort zaken als een soort van steungroepje. We
denken hier bij J&J al snel dat, nu er de laatste jaren sprake is
van een minder daadkrachtige actiebeweging, dit soort werk
wegvalt. Dat is dus niet zo."
Wil heeft de afgelopen tijd veel
werk gestoken in een onderzoek naar de Europese besluitvorming op
het gebied van Schengen, Trevi en Europol. Daarnaast neemt hij de
geschiedenis van inlichtingendiensten op internationale schaal
onder de loep. Dit vanwege de komende Eurotop, die in de zomer
plaats vindt in Amsterdam. Diverse groepen die een tegengeluid
willen produceren rond de Eurotop, zoals
vluchtelingenorganisaties, zijn afhankelijk van gedegen
informatie aangaande Europees justitieel beleid. Een van de
lopende plannen is om in samenwerking met groepen als het
Autonoom Centrum en Infocentrum August, een brochure samen te
stellen en die ook via Internet openbaar te maken.
De start
Eveline Lubbers zette begin '84, in haar laatste jaar
politicologie, samen met Peter Klerks het onderzoeksburo J&J op.
Er bleek een gezonde behoefte aan te zijn. Eveline: "We vonden het
interessant om strategieën te ontwikkelen waarmee je als
actievoerder je werk kon doen, zonder in aanraking te hoeven komen
met de politie." De kraakbeweging destijds, en allerlei groepjes
die daaruit voortkwamen kregen tegen wil en dank veel te maken met
politie en de BVD. Het buro schreef geregeld stukken voor
bewegingsbladen als Bluf!, Grachtenkrant en De Zwarte,
bijvoorbeeld over wat je moest doen als je benaderd werd door de
BVD.
En artikel 140, lidmaatschap van een criminele vereniging,
dat tegenwoordig veelvuldig wordt toegepast rond
voetbalwedstrijden en in het criminele milieu, werd halverwege de
jaren tachtig uitgeprobeerd op de kraakbeweging. J&J schreef er
destijds informatieve en analyserende artikelen over. Maar het
buro kreeg ook diverse verzoeken van actiegroepen, die benieuwd
waren hoe ze de politie van zich af konden houden.
Hun meest
geruchtmakende publicatie van de jaren tachtig was de
verschijning van het boekje
Regenjassendemocratie, een onderzoek
naar de benaderingen in de actiebeweging en een analyse van de
werkwijze van de BVD. Met deze publicatie deelde J&J een
gevoelige klap uit aan de inlichtingendiensten. Naast
Regenjassendemocratie verschenen er boekjes als
De Vluchteling
Achtervolgd (de BVD en asielzoekers) en
Opening van Zaken (een
ander BVD-verslag). Ook de dubieuze praktijken van het
particuliere beveiligingsburo ABC, dat door een infiltrant oud
papier bij ideële organisaties op liet halen en vervolgens
relevante informatie doorspeelde aan De Telegraaf en mogelijk ook
aan multinatio-nals, kwamen dankzij J&J aan het licht.
Recent kwam het buro in het nieuws met de openbaarmaking van het
Van Traa-rapport, voorheen slechts verkrijgbaar op cd-rom voor de
schappelijke prijs van fl. 999 gulden. De Jansens kraakten de cd-
rom en zetten het rapport vervolgens op Internet.
Eveline: "In de
jaren tachtig hebben we op de achtergrond meegewerkt aan het
openbaar maken van geheime informatie, die bijvoorbeeld naar
buiten kwam door middel van politieke inbraken die onder andere
werden uitgevoerd door de antimilitaristi-sche actiegroep
Onkruit. Het kraken en openbaar maken van de Van Traa cd-rom is in
zekere zin hiermee vergelijkbaar. Maar dan wel met geheel nieuwe
middelen."
Paranoia
Hoe gek het ook moge klinken, de Jansens hebben in de loop van hun
bestaan zèlf hoegenaamd geen hinder ondervonden van speurende
bespieders in hun achtertuin. Hoewel, er kwam een moment dat er
bijna sprake van was. Eveline: "In '88 heeft de BVD geprobeerd een
zolder te huren, die gesitueerd was tegenover ons toenmalige
kantoor. Ze vroegen het bij toeval aan een bewoner, die
journalist was bij de NRC. Dat kwam dus meteen in de krant en het
BVD-feestje ging niet door." Er gebeurde in die tijd nog zoiets
dergelijks. De BVD heeft geprobeerd aan de overzijde van
Eveline's vroegere woning in de Jordaan een etage te huren. "Een
overbuurvrouw kwam op een dag in onthutste toestand aangelopen met
de mededeling dat ze de BVD aan de deur had gehad. Die vroeg of ze
een tijdje van haar woning gebruik konden maken, omdat ze de
overkant in de gaten wilden houden."
Eveline dacht
aanvankelijk dat, nadat ze voor haar werk tientallen verhalen had
aangehoord van mensen die gevolgd werden door de BVD, ze zich niet
zo snel op de kast zou laten jagen door deze BVD-observatie
pogingen. De realiteit was anders. "Toen het me zelf overkwam,
kreeg ik het toch benauwd. Ik voelde me in m'n privacy aangetast,
zonder zeker te weten of ze me al dan niet in de gaten hielden. Je
staat bijvoorbeeld onder de douche, waarna je plotseling de
gedachte bekruipt dat ze je misschien wel eens konden zien. Heel
vervelend, maar dat gevoel was gelukkig van tijdelijke aard". De
laatste jaren is het voor de BVD aanzienlijk minder belangrijk
geworden om de actiewereld in de gaten te houden. Er gaat niet
zoveel gevaar meer vanuit.
Buro Jansen & Janssen komt ook minder
gevallen tegen van mensen die benaderd zijn door de BVD, hetzij om
uit de school te klappen, hetzij om een oogje open te houden in
bepaalde actiekringen. Slechts in de regio Nijmegen, een proeftuin
voor de inlichtingendiensten, komen nog geregeld
gevallen naar buiten over benaderingspogingen door de PID
(Provinciale Inlichtingen Dienst). Het regionale Onderzoeksburo
Inlichtingen en Veiligheidsdienst, een soort J&J, houdt de
bewegingen van de PID nauwlettend in de gaten. Wil: "Nijmegen is
een kleine, overzichtelijke stad met relatief vrij veel actieve
linkse mensen. De BVD/PID hebben er altijd al veel uitgeprobeerd,
zoals de toepassing van artikel 140."
Non-profit
Een beetje dagblad vandaag de dag heeft wel een vaste redacteur in
dienst die de opsporingsmethoden van de politie, denk
bijvoorbeeld aan de IRT-affaire, kritisch op de voet volgt. Toch
wordt J&J vrij geregeld geraadpleegd voor informatie over
inlichtingendiensten, met name uit de hoek van radio en tv.
Eveline: "Bij de redacties van de nieuwsprogramma's van de
omroepen is sprake van een groot verloop. Om de zoveel tijd belt
er dan weer eentje met een vraag, die nog niet zolang geleden door
ons werd beantwoord."
Het buro is een non-profit organisatie, de medewerkers verdienen
geen stuiver voor hun werk. De kosten, zoals huur van het
kantoor, vaste lasten en abonnementen op bladen worden betaald
door gelden afkomstig uit kleine subsidiepotjes. Soms schrijft
Eveline artikelen voor een blad als Vrij Nederland, waarmee het
tekort wordt aangevuld. Geld voor verleende diensten aan de
omroepen durven ze niet te vragen. Eveline: "Laatst was ik voor
een omroep urenlang bezig om de gewenste informatie boven water te
krijgen. Op een gegeven moment zei ik hen dat ze tevreden moesten
zijn met wat ze kregen, daar ik aan de grens zat van m'n
belangeloze bijdrage. Vervolgens verbrak men het contact, omdat ik
over een vergoeding begon."
Momenteel doet anti-
apartheidsactivist van de Voormalige Anti-Apartheidsbeweging
Nederland Klaas de Jonge onderzoek voor de Waarheidscommissie in
Zuid-Afrika. Hiervoor moet hij onder meer de operaties van de
Zuidafrikaanse geheime dienst in Europa vanaf de jaren '60 tot
begin '90 onderzoeken. Eveline begeleidt hem daarin, zodat enige
structuur wordt aangebracht in het onderzoek. "De
Waarheidscommissie doet niet zoveel met het materiaal van Klaas.
Wellicht komt daar in de toekomst een Nederlandse publicatie uit
voort", aldus Eveline.
Sollicitatie
Naast de financiële perikelen ondervindt J&J nog een ander
probleem, dat zo herkenbaar is voor menig alternatieve non-profit
organisatie. Wil: "Er is een aantal belangrijke onderwerpen dat
blijft liggen door gebrek aan medewerkers. Zoals dat onderzoek
naar het Europees justitieel beleid, maar ook een historisch
onderzoek naar de inlichtingendiensten."
Om bij Jansen & Janssen
te werken, moet je door de wol geverfd zijn. De nieuwe
medewerker, ze zoeken er eigenlijk twee, zou handig moeten zijn
met het gebruik van Internet, op de hoogte van de geschiedenis van
de inlichtingendiensten, maar ook een bepaald specialisme moeten
bezitten. Wil: "Dat is een beetje het probleem met het werken met
z'n tweetjes. Je kunt niet met iemand beginnen die echt op de
nullijn zit, aan wie je al je kennis en ervaring moet overdragen.
Een nieuw persoon zou al wat basiskennis moeten bezitten en als
het even kan iets aan ons werk toe kunnen
voegen."
Alex
Lijkt het werk bij J&J je wel wat, wens je meer informatie, ben je
wel eens benaderd door de BVD? Schrijf Jansen & Janssen, postbus
10591, 1001 EN Amsterdam of
mail.
Evel